Zagen op de Wind, 2023-2024
Cornelis Corneliszoon van Uitgeest leefde 450 jaar geleden en is een relatief onbekend figuur. Zijn bekendste uitvinding is de toepassing van de krukas in windmolens, waardoor het mogelijk werd om dertig keer zo snel hout te zagen. Zijn uitvinding is in de hele Zaanstreek overgenomen, en betekende een grote vooruitgang in de welvaart voor Nederland.
Toch weten we maar heel weinig over Cornelis Corneliszoon. Een van de weinige bronnen die we hebben over de persoon Cornelis, zijn de aan hem verleende octrooien. Daarnaast noemt beroemd uitvinder Leeghwater Corneliszoon in zijn ‘Een kleyne chronycke’, meer dan 40 jaar na Cornelis’ overlijden.
Met het project ‘Zagen op de Wind’ willen wij de lege plekken in de geschiedenis inkleuren, om Cornelis een gezicht te geven. Het doel is niet om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen, maar om een voor het publiek memorabel en levendig beeld te maken van de persoon Cornelis. Omdat wij weinig weten over Corneliszoon lopen feit en fictie in elkaar over en waar nodig maken wij, waar de geschiedenis niet eenduidig is of ontbreekt, een keuze. Hieronder wordt kort het historisch kader geschetst waar wij in het project vanuit gaan.
De voornaamste bron hierbij is het boek van H. Bonke et al., ‘Cornelis Corneliszoon van Uitgeest: uitvinder aan de basis van de Gouden Eeuw’.
Wij vinden het belangrijk om verbinding te realiseren voor de inwoners van Uitgeest en veel mensen op een laagdrempelige manier kennis te laten maken met een belangrijke Uitgeester uit de geschiedenis. Zo leren zij iets over het Uitgeester erfgoed en zijn ze tegelijkertijd samen om een gezellige tijd te hebben.
Hieronder schetsen wij kort de levensloop waar wij in het project vanuit gaan. De voornaamste bron hierbij is het boek van H. Bonke et al., ‘Cornelis Corneliszoon van Uitgeest: uitvinder aan de basis van de Gouden Eeuw’.
Het precieze geboortejaar van Cornelis Corneliszoon is niet vast te stellen, maar ligt tussen 1540 en 1570. Voor dit project nemen we de fictieve datum van 15 juni 1550 aan. Ook is niet bekend hoe Cornelis Corneliszoon eruit heeft gezien. Cornelis zal door 3 verschillende acteurs gespeeld worden en krijgt dus 3 verschillende gezichten.
Corneliszoon woonde en werkte op de Meldijk in Uitgeest. Waarschijnlijk heeft hij nauwelijks onderwijs gehad. Dit blijkt uit de tekeningen die hij maakte voor zijn octrooien. Zijn buurman was Pieter Dirckszoon. Zij kenden elkaar goed en mogelijk hielp Corneliszoon met de herbouw van de afgebrande molen. Corneliszoon trouwde met de dochter van Pieter Dirckszoon, Trijntje. In een octrooi uit 1593 staat ‘mit wijff ende kinderen dairmede hij is belast’ waaruit blijkt dat Cornelis en Trijntje kinderen hadden. Met de zoons van Dirckszoon werkte hij samen aan zijn uitvindingen, Cornelis’ zwager Cornelis Pieterszoon staat genoemd op een octrooi op een rosmolen uit 1599.
De welbekende waterbouwkundige Adriaansz Leeghwater schrijft in 1649 dat de eerste windzaagmolen gemaakt is door een Uitgeester boer die hij “seer wel gekent ende gesproken heeft”. Cornelis overleed tussen januari 1602 en juli 1607, waarschijnlijk in de eerste helft van 1607. Voor dit project gaan we uit van de fictieve datum van 8 april 1607.
Op zaterdag 15 en zondag 16 juni 2024 zal in Uitgeest de theaterwandeling plaatsvinden.
Deze start in Dorpshuis De Zwaan en eindigt op Erfgoedpark ‘De Hoop’, waar een tentoonstelling over Cornelis en zijn uitvinding is. Onderweg komen de bezoekers 6 scènes en een aantal acts tegen. De route is 1,7 kilometer lang en de wandeling zal ongeveer 90 minuten duren.
Parallel wordt op de Uitgeester basisscholen een educatief programma uitgevoerd zodat ook de jeugd van Uitgeest bekend raakt met deze historie.
Organisatie
Initiatiefnemer is Rosanne Eschweiler-Soest van Schot in de Roos theater. Zij is inwoner van Uitgeest en heeft eerder een toneeluitvoering gemaakt over een andere markante Uitgeester, Pastoor van der Loos. Zij heeft mensen om zich heen verzameld voor het creatieve proces en voor de organisatie.
Het bestuur van Stichting KIST is opdrachtgever en verantwoordelijk ten opzichte van financiers. Voor de voorbereiding en uitvoering van het project stelt het bestuur een projectleider aan. De projectleider stelt een projectteam samen. Hierbinnen worden rollen verdeeld en de planning uitgewerkt.
Het projectteam
Rosanne Eschweiler-Soest (projectleider, initiatiefnemer, bedenker, scenario en regie)
Carmen Lopez Brea (regie-assistentie)
Marleen Ton (productie)
René Polle (productie)
